Mijn vorige blog ging over ‘wat je NIET kunt schrijven’. Over dat lastige probleem van wel je verhaal willen doen, maar weten dat je het dan ook over anderen moet gaan hebben en niet altijd in positieve zin.
Ik heb je toen de tip gegeven hoe je bepaalt of je iets/iemand wel of niet opneemt in je verhaal. Mocht je even niet meer weten wat die tip precies inhield, lees mijn vorige blog dan nog eens.
Voordat ik het in dit blog ga hebben over ‘hoe schrijf ik dan over een ander?’, eerst iets heel belangrijks.
Als je gaat schrijven moet je voor 100% achter je verhaal staan. Je moet zeker weten dat dit echt is wat je wil schrijven. Dat is spannend en je kunt tot het laatst aan toe het gevoel hebben ‘ik durf het eigenlijk niet’.
Het is goed om je in dat geval af te vragen waarom je het niet durft. Wat is het ergste dat er kan gebeuren als jij je verhaal opschrijft? Maar ook: welk voordeel heeft het om het wel te doen?
Neem rustig de tijd om hierover na te denken. Zie het als een soort extra check van de afweging die je al eerder hebt gemaakt. Ben je ervan overtuigd dat het voordeel zwaarder weegt dan het nadeel, neem de gebeurtenis of persoon dan gewoon op in je verhaal en ga vol overtuiging je verhaal schrijven.
Maar hoe dan, hoe schrijf je nu over anderen? Ik geef je 5 tips die je helpen bij deze vraag.
1) Denk na over de lezer
Voordat je gaat schrijven is het goed te bedenken wie jouw verhaal gaat lezen. Weet je dit, dan is de volgende vraag: wat wil jij voor die lezer? Even een voorbeeldje om dit te verduidelijken.
Stel dat je schrijft over je ex-man. Je hebt geen goede herinneringen aan hem en er zijn dingen gebeurd die heel vervelend waren. Wat je over hem gaat schrijven zal niet positief zijn. Maar hij is wel de vader van jouw kinderen, die jouw verhaal ook gaan lezen. Wat wil je dat ze over hem te lezen krijgen? Wat mogen ze wel weten en wat hou je voor jezelf? Hoe wil je over hem schrijven? (hierover straks meer)
Het voor ogen houden van je publiek kan je richting geven bij het schrijven. Je houdt dan niet zozeer rekening met de persoon in kwestie, maar wel met de mensen aan wie jij je verhaal graag laat lezen.
Voor alle duidelijkheid: dit betekent niet dat je dan niets meer kunt opschrijven. Er kunnen redenen zijn om dit juist wel te doen. In dit licht is het interview met Karin Bloemen over haar autobiografische boek Mijn ware verhaal heel interessant om te lezen (vooral wat zij in de laatste alinea van dit interview zegt).
2) Bepaal hoe groot iemands rol in jouw verhaal mag zijn
Als je besloten hebt over iemand te schrijven, dan is het goed te bekijken hoeveel aandacht je aan deze persoon geeft in je verhaal. In jouw hoofd krijgt deze persoon veel aandacht vanwege alles wat er gebeurd is. Maar op papier hoeft dat niet altijd. Soms helpt het schrijven je juist om alles in je hoofd tot de juiste proporties terug te brengen. Een voorbeeld hierbij komt van Ada.
Ada had in haar verhaal een heel grote plek ingeruimd voor haar zus. Dit omdat ze een slechte relatie met haar had en daardoor nogal wat vervelende dingen met haar had meegemaakt. Toen Ada haar verhaal nog eens overlas kwam bij haar de vraag op: over wie gaat dit verhaal nu eigenlijk? Het zou mijn levensverhaal moeten zijn, maar het gaat voornamelijk over mijn zus…
Ze is toen gaan schrappen. Alleen die voorvallen die nodig waren om te begrijpen hoe Ada was geworden zoals ze was, liet ze staan. De rest ging eruit. Op deze manier kreeg Ada’s zus een veel minder grote rol in het verhaal en daarmee ook in haar hoofd. Dat maakte het weer makkelijker om op een zuivere manier te schrijven over haar zus
3) Bepaal hoe je naar iemand verwijst
Dat je iemand gaat opnemen in je verhaal, betekent nog niet dat je hem of haar ook met naam en toenaam moet noemen. Er zijn ook andere manieren om naar iemand te verwijzen. Ik noem er 3:
– Omschrijf de persoon waarover je het hebt
Een voorbeeldje: je wil schrijven dat oom Hans tante Anna altijd sloeg. In plaats van hun namen te noemen kun je schrijven ‘ik had een oom die mijn tante altijd sloeg’. Of: ‘in de familie van moeders kant kwam huiselijk geweld voor’. Insiders zullen uiteraard weten over wie je het hebt (maar dat weten ze ook zonder dat jij het opschrijft), maar je oom en tante hoeven zich niet te storen aan jouw verhaal, omdat ze nog kunnen doen alsof het over iemand anders gaat
– Verander de naam van de persoon die je beschrijft
Voor deze optie geldt eigenlijk hetzelfde als hierboven: insiders zullen weten wie je bedoelt, ook al gebruik je andere namen. Maar de persoon in kwestie kan voor buitenstaanders anoniem blijven
– Maak fictie van je verhaal
Wordt het allemaal te ingewikkeld, omdat je toch echt veel negatiefs te schrijven hebt over één of meerdere personen, dan kun je ook nog overwegen fictie te maken van je verhaal. Jouw persoonlijke verhaal dient dan als bron, maar je verandert zoveel details dat je verhaal niet meer één op één kan worden teruggevoerd tot jou en de personen waarover je schrijft.
Bij dingen die je kunt veranderen moet je bv denken aan de plaats waar je woonde, de leeftijden (en eventueel zelfs het geslacht) van de personen waarover je schrijft, het uiterlijk van de personages, de familierelaties (maak er bv een oom van ipv een broer). Kortom: je verandert precies zoveel dat jouw verhaal overeind blijft, maar dat de personages niet meer te herleiden zijn tot bestaande personen
4) Wees zorgvuldig in je formuleringen
In mijn vorige blog had ik het al even over jouw herinneringen. Die zijn persoonlijk en subjectief, echt zoals jij het ervaren en onthouden hebt. Dit betekent dat je rekening moet houden met de mogelijkheid dat je je vergist.
Als je weet dat jouw herinneringen niet hetzelfde zijn als ‘de waarheid’, dan zorgt dat ervoor dat je zorgvuldig bent in hoe je iets opschrijft. Met wat kleine zinnetjes of simpele woorden kun je nuance aanbrengen in wat je schrijft. In plaats van te schrijven: ‘mijn vader hield niet van mij’ kun je bv schrijven: ‘ik geloof niet dat mijn vader van mij hield’. Dat is hoe jij het ervaren hebt, dat is jouw verhaal, dat is waar jij door gevormd bent. En dat mag dus beschreven worden. Maar je laat ruimte voor de kans dat het anders was dan jij ervaren hebt, door ‘ik geloof’ toe te voegen.
Andere zinnetjes die dit soort nuance aanbrengen zijn bv: ‘voor mijn gevoel’, ‘naar mijn mening’, ‘zoals ik het onthouden heb’, ‘in mijn beleving’, ‘als je het mij vraagt’, enz.
5) Geef de ander de kans om te reageren
Deze laatste tip is niet altijd een optie, dat zeg ik er meteen bij. Maar het is de zuiverste manier om met een ander om te gaan vind ik, vandaar dat ik hem toch noem.
In het mooiste geval is er de ruimte om jouw verhaal te laten lezen aan iedereen die erin voor komt. Zodat mensen weten wat er gaat komen en de gelegenheid hebben erop te reageren. Een groot voordeel hiervan is tevens dat er een gesprek op gang komt, dat er dingen uitgesproken worden.
Maar er zit natuurlijk ook een groot risico aan: dat er ruzie van komt en dat je gaat twijfelen aan je verhaal.
Wat mij betreft blijft de meest doorslaggevende afweging hierin dat je voor 100% achter jouw verhaal staat, dat jouw verhaal er moet komen. Als dat zo is, laat het daar dan van afhangen of je het risico van laten lezen neemt. Denk je dat je verhaal er niet meer komt als je het eerst laat lezen? Laat het dan niet lezen. Weet je zeker dat je doorgaat, ongeacht wat een ander ervan vindt als hij/zij het van tevoren leest? Laat het dan wel lezen
Zoals al eerder gezegd: schrijven over anderen is een belangrijk en gevoelig onderwerp. Ik hoop dat je verder kunt met de tips uit dit blog en het vorige. Ik wens je veel wijsheid in het maken van de juiste afwegingen.
Pingback: Wat je NIET kunt schrijven - Mijn Monumentjes